Khám phá Lễ Cấp Sắc Của người Dao - nét đẹp văn hóa đặc sắc

Qua nhiều thế hệ, lễ Cấp Sắc của người Dao - 1 nghi lễ quan trọng đánh dấu cột mốc trưởng thành của nam giới trong cộng đồng vẫn còn giữ nguyên bản sắc dân tộc. Đối với những ai yêu mến tìm hiểu về các nền văn hóa truyền thống, chứng kiến lễ cấp sắc của người Dao là một trải nghiệm không thể bỏ qua.

Lễ cấp sắc là gì? Vì sao du khách nên trải nghiệm?

Lễ Cấp Sắc, hay còn gọi là lễ lập tịnh, là một nghi lễ thiêng liêng đánh dấu bước trưởng thành của nam giới trong cộng đồng người Dao. Theo Cục Di sản Văn hóa, đây là nghi thức bắt buộc để người đàn ông được công nhận là thành viên chính thức trong sinh hoạt tín ngưỡng. Sau lễ, họ mới có quyền tham gia thờ cúng tổ tiên và gánh vác những trọng trách trong gia đình, cộng đồng.

Lễ Cấp Sắc của người Dao (nguồn: Việt Nam Thịnh Vượng)

Không chỉ đánh dấu sự trưởng thành, lễ Cấp Sắc còn mang ý nghĩa quan trọng về việc tự nhìn nhận lại bản thân. Người thụ lễ phải tự nhận thức về vai trò và trách nhiệm của mình với tổ tiên, thần linh và những người thân yêu. Mỗi bài khấn, mỗi điệu múa trong lễ đều như một lời nhắc nhở về đạo đức, lòng hiếu thảo và về cách sống sao cho xứng đáng với cội nguồn.

Cho đến hôm nay, lễ Cấp Sắc vẫn được người Dao duy trì gần như nguyên vẹn theo lối truyền thống xưa. Dù cuộc sống hiện đại đã len lỏi tới từng bản làng, nhưng những phong tục, nghi thức cổ xưa này vẫn sống động trong đời sống cộng đồng. Với du khách yêu văn hóa bản địa, đây là cơ hội hiếm hoi để chứng kiến một nghi lễ tâm linh sâu sắc, nguyên bản, ít bị pha tạp.

Tham gia lễ Cấp Sắc, du khách không chỉ được ngắm nhìn những bộ trang phục rực rỡ sắc màu, những điệu múa nghi lễ huyền bí, mà còn được cảm nhận trọn vẹn không khí linh thiêng giữa núi rừng. Đây không chỉ là một lễ hội, mà còn là hành trình đưa con người chạm tới thế giới tâm linh sâu thẳm của người Dao.

Du khách có thể chứng kiến lễ cấp sắc ở đâu, khi nào? 

Không phải lúc nào du khách cũng có cơ hội chứng kiến một lễ Cấp Sắc trọn vẹn. Bởi lẽ, nghi lễ này không tổ chức cố định theo ngày tháng, mà phụ thuộc vào thời điểm gia đình chuẩn bị đủ điều kiện tổ chức lễ. Thông thường, lễ Cấp Sắc diễn ra vào mùa đông hoặc đầu xuân, trong thời điểm nông nhàn, người dân có thời gian và điều kiện để chuẩn bị lễ nghi chu đáo.

Lễ Cấp Sắc cần được chuẩn bị trước khoảng một năm (nguồn: Tạp chí Heritage)

Những địa phương có cộng đồng người Dao sinh sống đông đảo như Bắc Quang, Sapa, Na Hang hay Văn Chấn là nơi du khách có nhiều cơ hội bắt gặp lễ Cấp Sắc. Một số nơi như xã Tả Phìn hoặc xã Phúc Yên còn tổ chức lễ Cấp Sắc tập thể cho nhiều gia đình, biến nghi lễ thành một ngày hội văn hóa lớn của cả bản làng.

Bên cạnh những dịp lễ riêng lẻ, du khách cũng có thể tham gia vào Ngày hội văn hóa Dao toàn quốc, tổ chức định kỳ ở một số tỉnh miền núi phía Bắc. Đây là dịp để các cộng đồng người Dao từ khắp nơi tụ họp, giới thiệu những nét đẹp văn hóa truyền thống, trong đó có nghi lễ Cấp Sắc. 

Nếu may mắn đến vào đúng dịp, du khách có thể được người dân bản địa mời tham dự như một vị khách quý. Đây là trải nghiệm hiếm có, khi du khách không chỉ xem lễ, mà còn được hòa mình vào không khí linh thiêng, ấm áp của người Dao. Đó cũng là lúc để cảm nhận rõ hơn tinh thần và những giá trị văn hóa nguyên sơ còn lưu giữ trong đời sống của họ.

Xem thêm: Lễ hội Mai Châu: Sắc màu văn hóa Tây Bắc

Các cấp bậc của lễ cấp sắc của người Dao

Ít ai biết rằng Lễ Cấp Sắc của người Dao bao gồm nhiều cấp bậc khác nhau, mỗi cấp bậc lại có những nghi thức riêng biệt. Mỗi bước trong nghi lễ không chỉ thể hiện sự trưởng thành về mặt thể chất mà còn là sự tiến bộ trong tinh thần và trách nhiệm. 

Mỗi cấp trong lễ Cấp Sắc đánh dấu một mốc trưởng thành của mỗi người đàn ông dân tộc Dao (nguồn: Mia)

• Cấp sắc 3 đèn

Cấp sắc 3 đèn, bậc thấp nhất, được thực hiện cho những thanh niên bước vào tuổi trưởng thành. Nghi lễ này, dù đơn giản, có vai trò quan trọng trong việc công nhận người thụ lễ là thành viên chính thức của cộng đồng Dao. Người tham gia cấp này chỉ mới bắt đầu học hỏi và thực hiện các nghi lễ cơ bản, chưa có nhiều trách nhiệm trong việc thờ cúng tổ tiên hay lãnh đạo các nghi thức cộng đồng.

• Cấp sắc 5 đèn

Cấp sắc 5 đèn, hay lễ ngũ tinh, là bước tiến trong hành trình trưởng thành của người Dao. Sau khi hoàn thành cấp sắc này, người tham gia không chỉ có quyền tham gia các nghi lễ lớn mà còn bắt đầu có trách nhiệm về mặt tinh thần đối với gia đình và cộng đồng hơn.

• Cấp sắc 7 đèn

 Cấp sắc 7 đèn là một nghi lễ quan trọng hơn nữa, với sự tham gia của 72 binh mã. Đây là dấu mốc lớn, giúp người thụ lễ khẳng định vị thế trong cộng đồng. Sau lễ này, họ có thể tham gia các nghi lễ lớn, đặc biệt là trong các dịp thờ cúng tổ tiên, đồng thời có trách nhiệm truyền đạt và bảo tồn các phong tục, tập quán truyền thống của dân tộc Dao.

• Cấp sắc 9 đèn

 Cấp sắc 9 đèn thường được thực hiện cho những người đã hoàn toàn trưởng thành, có vai trò quan trọng trong cộng đồng. Nghi lễ này có 72 binh mã, với các nghi thức phức tạp và yêu cầu chuẩn bị kỹ lưỡng. Người tham gia cấp này không chỉ được công nhận về mặt tín ngưỡng mà còn có trách nhiệm lớn trong các hoạt động cộng đồng, từ việc tổ chức các nghi lễ cho đến lãnh đạo các hoạt động dân gian.

•  Cấp sắc 12 đèn

Cấp sắc 12 đèn là bậc cao nhất trong lễ cấp sắc của người Dao, thường chỉ thực hiện cho các trưởng họ trong cộng đồng. Đây là nghi lễ phức tạp nhất, với 120 binh mã tham gia và nhiều nghi thức truyền thống lâu đời. 

Người tham gia cấp này phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, từ thể chất đến tinh thần. Họ sẽ được trao quyền lãnh đạo và chịu trách nhiệm lớn trong việc bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc Dao. Tuy nhiên, do tính phức tạp và yêu cầu cao, lễ cấp sắc 12 đèn ngày nay rất ít được thực hiện.

Các nghi thức nổi bật trong lễ cấp sắc của người Dao

Lễ Cấp Sắc của người Dao không chỉ là một nghi lễ trang trọng mà còn đầy ắp các nghi thức mang đậm giá trị văn hóa và tinh thần. Mỗi nghi thức trong lễ đều phản ánh những yếu tố tâm linh, truyền thống và thế giới quan sâu sắc của người Dao. Dưới đây là một số nghi thức nổi bật mà du khách có thể chứng kiến trong lễ Cấp Sắc.

Nghi thức nhận thầy

Trước khi diễn ra lễ cấp sắc, người thụ lễ phải thực hiện nghi thức nhận thầy. Đây là bước đầu tiên trong quá trình gia nhập cộng đồng tín ngưỡng của người Dao. Người thụ lễ, cùng với gia đình, mang lễ vật đến nhà thầy cúng để bái lạy và chính thức nhận thầy làm người hướng dẫn. Nghi thức này không chỉ thể hiện sự kính trọng đối với thầy cúng mà còn đánh dấu bước khởi đầu trong hành trình trưởng thành tâm linh của người thụ lễ.

Lập bàn thờ mới

Treo tranh thờ chuẩn bị cho việc mời gọi thần linh và tổ tiên (nguồn: Báo Dân tộc)

Trong lễ cấp sắc, việc lập bàn thờ mới là một nghi thức quan trọng. Thầy cúng sẽ thiết lập một bàn thờ tạm trong nhà người thụ lễ, đặt cạnh bàn thờ tổ tiên. Trên bàn thờ này, thầy cúng sẽ bày biện hai mâm lễ của thầy cả và thầy hai, cùng với tranh Tam Thanh và tranh múa của hai thầy. Nghi thức này nhằm mời gọi thần linh và tổ tiên về chứng giám cho lễ cấp sắc.

Lễ cấp đèn

Lễ cấp đèn là nghi thức đặc trưng trong lễ cấp sắc của người Dao. Người thụ lễ sẽ được thắp đèn soi sáng, tượng trưng cho việc mở mang trí tuệ và nhận thức. Đèn trong nghi thức này không chỉ là vật dụng chiếu sáng mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, giúp người thụ lễ nhận thức rõ hơn về vai trò và trách nhiệm của mình trong cộng đồng..

Lễ đặt tên

Lễ đặt tên là nghi thức quan trọng trong lễ cấp sắc, đặc biệt đối với người Dao Tiền. Trong nghi thức này, người thụ lễ sẽ được đặt tên âm, hay còn gọi là pháp danh. Việc đặt tên không chỉ là thủ tục hành chính mà còn là cách để thông báo với tổ tiên về sự trưởng thành của người thụ lễ. 

Nếu không được đặt tên, dù người đó sống lâu đến đâu, cộng đồng người Dao Tiền vẫn coi họ chưa trưởng thành. Điều này đồng nghĩa với việc họ sẽ không được phép tham gia vào các nghi lễ tôn nghiêm của cộng đồng.

Lễ truyền phép

Cuối cùng, lễ truyền phép là nghi thức giúp người thụ lễ nhận thức rõ hơn về nhiệm vụ của mình trong cộng đồng, đồng thời truyền dạy cho họ những kiến thức về tín ngưỡng và các nghi lễ tâm linh. Thầy cúng sẽ truyền lại những kiến thức và phép thuật, giúp người thụ lễ có thể trở thành người thầy cúng trong tương lai, duy trì và phát huy các giá trị văn hóa của cộng đồng. Đây là một phần quan trọng trong quá trình truyền thống của người Dao, đảm bảo rằng những tín ngưỡng, nghi lễ được tiếp nối qua các thế hệ.

Xem thêm: Tìm hiểu về lễ hội cá tôm sông Đà và những hoạt động hấp dẫn

Lễ cấp sắc của người Dao không chỉ là một nghi lễ tâm linh bình thường, mà còn là một di sản văn hóa quan trọng, giúp kết nối các thế hệ và giữ gìn những giá trị truyền thống. Tham gia vào nghi lễ này, du khách không chỉ được chứng kiến những nghi thức đặc sắc mà còn hiểu rõ hơn về một cộng đồng bền vững với những phong tục, tập quán quý báu. Mai Chau Hideaway Lake Resort hi vọng được trở thành chốn nghỉ ngơi của du khách trong chuyến hành trình khám phá bản sắc văn hóa núi rừng Tây Bắc của bạn!