Bạn đã từng nghe về tục làm lý của dân tộc Thái – một nghi lễ tâm linh quan trọng giúp con người giữ gìn hồn vía và cầu mong sức khỏe, bình an chưa? Đây là phong tục lâu đời của người Thái, mang ý nghĩa sâu sắc trong đời sống tinh thần. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ nguồn gốc, ý nghĩa và những nghi thức đặc biệt trong lễ làm lý. Hãy cùng tìm hiểu phong tục độc đáo này trong bài viết dưới đây!
Giới thiệu chung về nghi lễ làm lý của dân tộc Thái
Giới thiệu chung về nghi lễ làm lý của dân tộc Thái (Báo Dân tộc và Phát triển)
Làm lý của dân tộc Thái, còn được gọi là làm vía (tiếng Thái là họng khoắn), là một trong những nghi lễ tâm linh quan trọng, phản ánh quan niệm về hồn vía của con người. Người Thái quan niệm rằng mỗi con người có nhiều vía, nếu vía yếu hoặc đi lạc, cơ thể sẽ suy nhược, gặp xui rủi. Vì vậy, nghi lễ này được thực hiện với mục đích gọi hồn vía trở về, giúp con người khỏe mạnh, tinh thần minh mẫn và gặp nhiều may mắn.
Xem thêm: Lễ hội Khai hạ Dân tộc Mường 2025 - Di sản văn hóa đặc sắc
Ý nghĩa sâu sắc của nghi lễ làm lý của dân tộc Thái
Trong văn hóa tâm linh của người Thái, con người không chỉ có thể xác mà còn có hồn vía song hành. Theo quan niệm dân gian, nam giới có 7 vía, nữ giới có 9 vía, nếu vía bị suy yếu hoặc đi lạc, con người sẽ cảm thấy mệt mỏi, bệnh tật, thậm chí gặp nhiều điều xui rủi trong cuộc sống. Vì vậy, tục làm vía người Thái không chỉ là một nghi thức đơn thuần mà còn là cách để giúp con người hồi phục cả về thể chất lẫn tinh thần. Nghi lễ này được thực hiện để gọi hồn vía trở về, giúp người được làm vía khỏe mạnh, tinh thần minh mẫn và tránh khỏi những điều không may.
Không chỉ mang ý nghĩa cá nhân, làm vía dân tộc Thái còn thể hiện mối quan hệ sâu sắc giữa con người với tổ tiên và thần linh. Người Thái tin rằng việc thực hiện nghi lễ này sẽ giúp họ duy trì sự kết nối với thế giới tâm linh, đồng thời cũng là dịp để gia đình, dòng họ quây quần, thể hiện sự quan tâm, yêu thương và cầu chúc những điều tốt lành. Chính vì thế, làm lý của dân tộc Thái không chỉ là một phong tục truyền thống mà còn là một nét đẹp văn hóa, phản ánh rõ tinh thần đoàn kết và niềm tin thiêng liêng của cộng đồng người Thái.
Các trường hợp quan trọng cần làm vía của người Thái
Các trường hợp quan trọng cần làm vía của người Thái (Nguồn: Báo Lao động)
Trong đời sống của người Thái, nghi lễ làm lý không chỉ được thực hiện vào những thời điểm quan trọng mà còn áp dụng cho nhiều đối tượng khác nhau, từ trẻ sơ sinh, người trưởng thành đến người già. Dưới đây là những trường hợp đặc biệt khiến tục làm vía dân tộc Thái trở thành một nghi thức không thể thiếu:
- Trẻ sơ sinh (3 ngày tuổi): Khi một đứa trẻ chào đời, gia đình sẽ tổ chức lễ làm vía để báo cáo với tổ tiên và cầu mong cho em bé luôn khỏe mạnh, chóng lớn. Đây cũng là một cách để hồn vía của trẻ được giữ lại vững chắc, tránh bị tà ma quấy nhiễu trong những năm tháng đầu đời.
- Cô gái lấy chồng: Khi con gái về nhà chồng, gia đình nhà mẹ đẻ sẽ làm lễ làm lý để chúc phúc và tiễn biệt. Nghi thức này giúp hồn vía cô gái ổn định, tránh cảm giác bơ vơ khi bắt đầu cuộc sống mới. Đồng thời, nó cũng thể hiện tình cảm gắn kết giữa con gái với gia đình và dòng họ.
- Người đi xa trở về: Đối với người Thái, việc đi xa lâu ngày có thể khiến hồn vía bị lạc hoặc yếu đi. Vì vậy, khi trở về, gia đình thường thực hiện nghi lễ làm vía để gọi hồn vía về với thể xác, giúp người đi xa nhanh chóng thích nghi lại với cuộc sống tại quê nhà, tránh cảm giác mệt mỏi, bất an.
- Người bệnh, gặp tai nạn: Khi một người bị ốm đau hoặc trải qua tai nạn, người Thái tin rằng hồn vía của họ có thể bị tổn thương hoặc thất lạc. Làm lý trong trường hợp này có tác dụng gọi hồn vía trở về, giúp người bệnh phục hồi nhanh chóng, cả về thể chất lẫn tinh thần.
- Người già sắp qua đời: Khi một người cao tuổi sắp rời xa cõi trần, gia đình sẽ tiến hành nghi thức làm vía để giúp hồn vía họ trở về với tổ tiên, tránh bị lạc lối trong hành trình sang thế giới bên kia. Đây cũng là cách để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo, tiễn đưa người thân một cách trang trọng và đầy đủ ý nghĩa tâm linh.
Cách tiến hành nghi thức làm vía dân tộc Thái
Lễ làm lý của dân tộc Thái là một nghi thức tâm linh quan trọng, đòi hỏi sự trang trọng và thực hiện đúng quy trình để đảm bảo hồn vía được triệu hồi đầy đủ. Nghi lễ này bao gồm dưới đây:
Chọn người thực hiện nghi lễ
Thầy mo hoặc người lớn tuổi sẽ tiến hành nghi lễ làm vía dân tộc Thái (Nguồn: Báo Lao động)
Trong lễ làm vía dân tộc Thái, thầy mo (thầy cúng) là người giữ vai trò quan trọng nhất. Họ là những người có uy tín trong cộng đồng, được tin tưởng trong việc giao tiếp với thần linh và tổ tiên. Thầy mo chịu trách nhiệm đọc bài cúng, triệu hồi vía và thực hiện nghi thức buộc chỉ để giúp hồn vía của người được làm vía trở về đầy đủ. Bên cạnh thầy mo, những người lớn tuổi, cao niên trong gia đình cũng có thể tham gia vào nghi thức buộc chỉ cổ tay cho con cháu.
Chuẩn bị lễ vật
Để nghi lễ làm lý của người Thái diễn ra suôn sẻ, gia đình cần chuẩn bị các lễ vật truyền thống, bao gồm:
- Một cuộn chỉ đen (hoặc ngũ sắc) dùng để buộc cổ tay.
- Một con gà luộc (hoặc lợn, cá nướng) tượng trưng cho sự đủ đầy.
- Một quả trứng luộc, biểu tượng của sự tái sinh, khởi đầu mới.
- Ba têm trầu cau, thể hiện sự kết nối với tổ tiên.
- Một bát gạo trắng, một bát thóc để cầu mong cuộc sống no đủ.
- Một ít tiền lẻ đặt trên đĩa, mang ý nghĩa tài lộc, may mắn.
- Rượu, bánh chưng gù và hoa quả để dâng cúng thần linh, tổ tiên.
Tiến hành nghi lễ
Các bước tiến hành nghi lễ làm lý của dân tộc Thái Mai Châu (Nguồn: Báo Lao động)
Nghi lễ làm vía người Thái được thực hiện theo một trình tự chặt chẽ gồm các bước sau:
Chọn ngày, giờ đẹp
Trước khi tiến hành nghi lễ, gia đình cùng thầy mo sẽ xem ngày lành, giờ tốt để đảm bảo quá trình gọi vía diễn ra thuận lợi. Việc chọn thời điểm thích hợp giúp tăng hiệu quả của nghi lễ, giúp hồn vía trở về an toàn, không bị cản trở bởi các thế lực siêu nhiên.
Dâng lễ lên thần linh và tổ tiên
Lễ vật bao gồm cuộn chỉ và các món đồ cúng như gà luộc, rượu, trứng luộc, trầu cau… được đặt lên bàn thờ. Thầy mo thắp hương, khấn xin thần linh và tổ tiên chứng giám, phù hộ cho người được làm vía mạnh khỏe, bình an. Đây là bước quan trọng để kết nối thế giới con người với thế giới tâm linh.
Gọi vía
Thầy mo đọc bài cúng bằng tiếng Thái, với nội dung khấn cầu và an ủi hồn vía quay trở lại. Người Thái quan niệm rằng vía có thể đi lang thang ở những nơi nguy hiểm như sông suối, bờ vực, rừng sâu hoặc bị thế lực siêu nhiên cản trở. Vì vậy, thầy mo cần gọi vía cẩn thận, theo đúng thứ tự từ đầu, thân thể, chân tay để đảm bảo vía trở về đầy đủ. Trong quá trình này, thầy mo có thể vỗ nhẹ vào vai hoặc lưng của người được làm vía như một cách giúp vía nhập vào cơ thể dễ dàng hơn.
Buộc chỉ cổ tay – cố định vía
Sau khi gọi vía, thầy mo chia sợi chỉ thành từng đoạn nhỏ và buộc vào cổ tay người được làm vía. Nam buộc tay trái, nữ buộc tay phải. Người được làm vía không được tự tháo chỉ mà phải để nó tự đứt để duy trì hiệu lực bảo vệ. Sợi chỉ có nhiều màu sắc khác nhau, mỗi màu mang ý nghĩa riêng như: chỉ đen tượng trưng cho sự bình an, được sử dụng trong các lễ cầu phúc; chỉ đỏ xuất hiện trong đám cưới, thể hiện sự may mắn và gắn kết lứa đôi; còn chỉ trắng thường dùng trong tang lễ để tiễn đưa người đã khuất, giúp linh hồn họ an nghỉ và không vương vấn trần gian.
Kết thúc nghi lễ
Sau khi hoàn thành bài cúng, mọi người trong gia đình cùng nâng chén rượu, ăn lộc từ mâm cúng để nhận phúc lành. Đại diện hai bên nội – ngoại sẽ chúc phúc, cầu mong sức khỏe và may mắn cho người được làm vía.
Xem thêm: Họa tiết thổ cẩm dân tộc Thái – Nét đẹp văn hóa độc đáo
Một số lưu ý khi tham gia nghi thức làm lý của dân tộc Thái
Một số lưu ý khi tham gia nghi thức làm lý của dân tộc Thái (Nguồn: Báo Văn hóa)
Khi tham gia làm lý của dân tộc Thái, du khách cần tuân thủ một số quy tắc quan trọng để thể hiện sự tôn trọng đối với phong tục truyền thống và cộng đồng địa phương. Dưới đây là những điều cần lưu ý:
- Trang phục phù hợp: Du khách nên mặc trang phục lịch sự, kín đáo khi tham dự làm vía dân tộc Thái, tránh quần áo quá ngắn hoặc hở hang. Nếu có thể, hãy lựa chọn trang phục truyền thống của người Thái để thể hiện sự tôn trọng và hòa nhập với văn hóa bản địa.
- Không tùy ý chạm vào đồ cúng: Lễ vật trên mâm cúng là phần quan trọng trong nghi thức làm lý của người Thái, vì vậy du khách không nên tự ý chạm vào hoặc di chuyển đồ lễ. Nếu muốn tìm hiểu về ý nghĩa của các vật phẩm, hãy hỏi người dân địa phương hoặc thầy mo để được giải thích một cách chính xác.
- Giữ thái độ nghiêm túc, tôn trọng: Trong suốt quá trình thực hiện làm vía của người Thái, du khách cần giữ thái độ trang nghiêm, không cười đùa hay nói chuyện lớn tiếng. Đây là một nghi lễ tâm linh quan trọng, thể hiện sự kết nối giữa con người với tổ tiên và thần linh.
- Không tự tháo chỉ buộc cổ tay: Sau khi tham gia nghi thức buộc chỉ, du khách không nên tự ý tháo chỉ mà phải để nó tự đứt, theo đúng phong tục làm lý của dân tộc Thái. Điều này tượng trưng cho sự bảo hộ và may mắn mà nghi lễ mang lại.
- Hạn chế chụp ảnh, quay phim tùy tiện: Trước khi chụp ảnh hoặc quay video trong lễ làm vía dân tộc Thái, du khách nên xin phép người dân hoặc thầy mo. Một số nghi thức có yếu tố linh thiêng, không được ghi hình để tránh làm ảnh hưởng đến ý nghĩa tâm linh của nghi lễ.
Bằng cách tuân thủ những lưu ý trên, du khách không chỉ có trải nghiệm trọn vẹn về làm lý của dân tộc Thái mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với phong tục, tập quán truyền thống của người Thái ở Mai Châu.
Nghi lễ làm lý của dân tộc Thái không chỉ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà còn thể hiện nét đẹp văn hóa độc đáo của cộng đồng người Thái ở Mai Châu. Nếu bạn muốn tận mắt chứng kiến và trải nghiệm không gian văn hóa bản địa, hãy lên kế hoạch ghé thăm Mai Châu và lưu trú tại Mai Chau Hideaway Lake Resort, nơi mang đến không gian nghỉ dưỡng hòa mình với thiên nhiên và văn hóa địa phương. Đừng quên đặt phòng sớm để có cơ hội tham gia những hoạt động văn hóa thú vị và khám phá trọn vẹn vẻ đẹp của vùng đất này!