Giữa đại ngàn Tây Bắc, người Mường không chỉ gìn giữ bản sắc qua lời ca tiếng hát, mà còn qua những điệu múa dân gian. Từng nhịp sênh tiền, bước chân mềm mại hay tiếng trống Đu dồn dập đều chất chứa bao lớp nghĩa thiêng liêng. Múa người Mường không chỉ là nghệ thuật trình diễn, mà còn là hơi thở văn hóa sống động, đậm hồn thiêng núi rừng. Cùng theo dấu những điệu múa ấy để cảm nhận vẻ đẹp nguyên sơ, sâu lắng của một nền văn hóa lâu đời.
Tìm hiểu nguồn gốc và vai trò của điệu múa người Mường
Giữa núi rừng Tây Bắc, múa của người Mường ra đời từ sự giao thoa giữa đời sống nương rẫy và tín ngưỡng cộng đồng. Theo nhiều tư liệu, các điệu múa của người Mường đã xuất hiện từ xa xưa, gắn liền với lễ nghi, mùa màng, hội làng và các sinh hoạt cộng đồng như đón khách, mừng lúa mới, cưới xin hay tang lễ. Theo ghi chép, trong nghi lễ tang, ông mo dùng múa kiếm, múa quạt để dẫn dắt linh hồn và xua đuổi tà ma, dần biến thành hình thức diễn xướng dân gian đa dạng.
Ở các lễ hội dân gian như Lễ hội Khai hạ, Lễ mở cửa rừng, lễ hội “Khuống mùa”, múa chiêng, múa Mỡi, múa Sênh Tiền, múa đâm đuống,.. được biểu diễn để cầu mùa, mừng lúa mới, nối kết cộng đồng và thể hiện nét văn minh nông nghiệp lúa nước.
Tìm hiểu nguồn gốc và vai trò của điệu múa người Mường (nguồn: Báo Dân tộc)
Mỗi động tác múa đều mang hình bóng đời sống như móc rừng, gánh lúa, mời rượu hoặc đưa linh hồn về thế giới bên kia. Ví dụ, múa Trống Đu bắt nguồn từ câu chuyện người cha đánh trống an ủi con sau cái chết của mẹ rồi dùng nó để tiễn biệt cha về nơi chín suối, trở thành biểu tượng “hiếu nghĩa” sâu nặng của văn hóa Mường.
Hơn cả một hình thức giải trí hay biểu diễn, múa chính là cách người Mường gìn giữ cội nguồn và kể lại câu chuyện dân tộc mình. Trong từng động tác là tinh thần đoàn kết, là vẻ đẹp mộc mạc mà sâu sắc nhằm giáo dục thế hệ hậu sinh về lòng biết ơn, tính cộng đồng và bản sắc dân tộc tưởng như bình dị mà vô cùng quý báu.
Xem thêm: Tinh hoa ẩm thực và văn hóa trong mâm cỗ lá người Mường
Các điệu múa tiêu biểu của người Mường
Múa truyền thống của người Mường là một phần quan trọng trong các nghi lễ tín ngưỡng, lễ hội cộng đồng và sinh hoạt văn hóa. Trong đó, nổi bật nhất phải kể đến bốn điệu múa cổ: múa Mỡi, múa Sênh Tiền, múa Trống Đu và múa Trò Ma. Mỗi điệu múa đều mang một ý nghĩa riêng, gắn liền với đời sống tâm linh và cộng đồng người Mường từ xa xưa.
Múa Mỡi - điệu múa mời gọi tổ tiên và thần linh
Múa Mỡi là một trong những điệu múa cổ xưa nhất, thường xuất hiện trong các nghi lễ cúng tổ tiên, lễ hội đầu xuân hoặc lễ mừng cơm mới. “Mỡi” trong tiếng Mường có nghĩa là “mời” - mời ông bà về ăn Tết, mời thần linh về chứng giám lòng thành. Người Mường tin rằng múa Mỡi là cách để kết nối con người với thần linh, tổ tiên, cầu mong mùa màng tốt tươi, bản làng bình yên.
Múa Mỡi (nguồn: Báo Dân tộc)
Các động tác múa Mỡi nhẹ nhàng, uyển chuyển, mô phỏng hình ảnh người phụ nữ dâng lễ, người đàn ông cầm cồng chiêng chào mời linh thiêng. Người múa thường sử dụng động tác mềm mại, tay cầm đạo cụ như quạt, khăn hoặc gậy tre. Giai điệu kèm theo là tiếng hát Mỡi, kết hợp trống chiêng tạo nên không gian linh thiêng.
Múa Sênh Tiền - nhịp điệu tươi vui trong lễ hội dân gian
Sênh Tiền là một nhạc cụ độc đáo, gồm các thanh tre và đồng xu kẹp giữa tạo ra những âm thanh leng keng kết hợp với động tác nhịp nhàng của tay chân. Trong điệu múa Sênh Tiền, người múa sử dụng sênh để tạo âm thanh, đồng thời di chuyển linh hoạt theo nhịp trống, tiếng hát.
Múa Sênh Tiền (nguồn: Báo Dân tộc)
Đây là điệu múa thể hiện tinh thần vui tươi, đoàn kết và niềm tin vào mùa màng bội thu. Điệu múa thường được trình diễn trong các ngày hội xuân, lễ hội tình yêu hay ngày cưới, như lời chúc phúc và khởi đầu may mắn cho năm mới.
Múa Trống Đu - linh thiêng và sôi động trong lễ hội cầu mùa
Múa Trống Đu gắn liền với lễ hội Trống Đu - một lễ hội dân gian lớn của người Mường thường diễn ra vào đầu năm mới tại vùng Mường Bi, Hòa Bình. Trống Đu không chỉ là nhạc cụ mà còn là vật linh thiêng, tượng trưng cho dương khí, cho sức sống.
Múa Trống Đu (nguồn: Báo Dân tộc)
Trong điệu múa này, các chàng trai vạm vỡ cầm trống, nhảy múa mạnh mẽ xung quanh cây đu, kết hợp với tiếng hô vang và nhịp trống dồn dập như tiếng gọi trời đất ban ơn mưa thuận gió hòa. Múa Trống Đu là khát vọng phồn thực, là lời cầu mong mùa màng tốt tươi và sinh sôi nảy nở, đồng thời xua đuổi tà ma và mang lại may mắn. Đây là một trong những điệu múa dân gian được phục dựng và bảo tồn kỹ lưỡng hiện nay.
Múa Trò Ma - diễn xướng tín ngưỡng đặc sắc của người Mường
Múa Trò Ma (hay còn gọi là trò diễn trong đám ma lớn của người Mường cổ) là một hình thức múa nghi lễ kết hợp với hát, kể sử thi và trình diễn dân gian. Trong nghi lễ tang lễ truyền thống, múa Trò Ma có vai trò tiễn đưa linh hồn người mất về với tổ tiên, giúp con cháu hóa giải tai ương và tái hiện thế giới tâm linh theo quan niệm của người Mường.
Người diễn thường đội mặt nạ, mặc trang phục giả làm các nhân vật thần linh, tổ tiên hoặc thú vật, biểu diễn các động tác kỳ lạ mô phỏng thế giới âm - dương. Múa Trò Ma là một trong những hình thức múa mang tính nghi lễ đặc sắc bậc nhất, chứa đựng cả triết lý sống, chết và lòng thành kính sâu sắc với tổ tiên. Điệu múa người Mường này vừa mang tính biểu diễn sân khấu, vừa thể hiện chiều sâu tâm linh và tín ngưỡng bản địa của người Mường.
Đặc trưng trong trình diễn múa người Mường
Không giống những loại hình múa sân khấu mang tính trình diễn hiện đại, múa người Mường gắn bó chặt chẽ với đời sống cộng đồng và tín ngưỡng dân gian. Từ trang phục, đạo cụ đến không gian, thời điểm biểu diễn – tất cả đều hòa quyện thành một chỉnh thể văn hóa mộc mạc, giàu cảm xúc và đậm dấu ấn bản địa.
Trang phục và đạo cụ trong điệu múa người Mường
Trang phục múa của người Mường không chỉ đẹp về mặt hình thức mà còn mang giá trị biểu tượng sâu sắc. Phụ nữ thường mặc áo cánh, váy dài đen, thắt lưng màu sặc sỡ, kết hợp với khăn đội đầu, vòng tay, vòng cổ bằng bạc hoặc cườm. Trang phục đơn giản nhưng tinh tế, tôn lên vẻ dịu dàng, nền nã. Nam giới thì khoác áo dài truyền thống, đội khăn chít, tạo cảm giác khỏe khoắn, trang nghiêm.
Trang phục và đạo cụ trong điệu múa người Mường (nguồn: Báo Dân tộc)
Đạo cụ trong múa cũng rất phong phú, mang đậm tính bản địa như sênh tiền, quạt, trống Đu, mặt nạ gỗ, kiếm, dù,… Không chỉ hỗ trợ biểu diễn, chúng còn là “ngôn ngữ” truyền tải nội dung múa như quạt đại diện cho sự mềm mại nữ tính, trống Đu biểu trưng cho sức mạnh sinh sôi, sênh tiền tạo âm thanh rộn ràng gợi không khí lễ hội.
Không gian trình diễn các điệu múa người Mường
Không gian múa của người Mường thường là những địa điểm gần gũi với cộng đồng: sân đình, sân nhà sàn, bãi đất trung tâm bản, bến nước hoặc rừng thiêng. Đặc biệt, múa thường được diễn quanh cây đu, bàn thờ tổ tiên, đống lửa lớn là những yếu tố thiêng liêng trong đời sống tâm linh.
Môi trường trình diễn không bị bó hẹp bởi sân khấu mà mở ra hòa quyện với thiên nhiên và con người. Người múa và người xem có thể hoà làm một, tạo nên không khí giao lưu, kết nối, mang lại cảm giác thiêng liêng nhưng cũng rất gần gũi. Đây chính là nét đặc trưng khiến múa người Mường vừa mang tính lễ nghi, vừa đậm chất đời sống.
Dịp trình diễn điệu mua của người Mường
Múa truyền thống của người Mường không diễn ra một cách tuỳ tiện, mà gắn chặt với các dịp lễ hội, sự kiện quan trọng của cộng đồng và vòng đời con người. Có thể kể đến như:
- Lễ hội Khai hạ đầu xuân (cầu mùa, mừng năm mới)
- Lễ mừng nhà mới, mừng lúa mới
- Đám cưới, đám tang (múa Trò Ma)
- Lễ gọi hồn, lễ cúng tổ tiên, lễ xuống đồng
- Lễ hội Trống Đu - biểu tượng cầu sinh sôi và hiếu nghĩa
Trong mỗi dịp đó, múa không chỉ là hoạt động giải trí mà còn là nghi thức thiêng liêng mang tính cầu an, tri ân, kết nối thế giới tâm linh với hiện tại. Dù xuất hiện trong lễ hay hội, điệu múa luôn gắn liền với nhịp sống cộng đồng, là phương tiện để người Mường thể hiện cảm xúc, niềm tin và tinh thần gắn bó với cội nguồn.
Xem thêm: Về Mai Châu khám phá văn hóa cồng chiêng người Mường
Theo dấu điệu múa người Mường tại Mai Châu - Hoà Bình
Về với Mai Châu, du khách không đơn thuần đến để ngắm cảnh núi non hùng vĩ, mà còn được hòa mình vào nhịp sống văn hóa đặc sắc của người Mường. Vào những đêm lửa trại ấm cúng ở bản Lác, bản Pom Coọng, các chương trình văn nghệ cộng đồng thường xuyên diễn ra, mang đến không gian sinh hoạt văn hóa gần gũi, đậm đà bản sắc.
Đặc biệt, vào mỗi dịp lễ hội đầu năm, Mai Châu như khoác lên mình tấm áo hội hè rực rỡ. Những nghệ nhân cao tuổi, những cô gái bản trong váy áo thổ cẩm lộng lẫy cùng nhau tái hiện điệu múa Mỡi, múa Trống Đu đã tạo nên một không khí lễ hội vừa sôi động vừa thiêng liêng. Từng bước chân nhịp nhàng, từng động tác uyển chuyển, từng ánh mắt say sưa như kể lại bao câu chuyện về tổ tiên, về bản làng, về cuộc sống gắn bó với rừng núi, ruộng nương.
Với người Mường, múa không chỉ là nghệ thuật biểu diễn, mà đó còn là ngôn ngữ tâm hồn, là mạch chảy văn hóa được truyền qua thế hệ. Mỗi động tác, mỗi tiếng sênh, mỗi bộ trang phục đều kể lại một câu chuyện xưa cũ, gắn kết cộng đồng và đưa du khách ngược dòng thời gian về với cội nguồn.
Mai Chau Hideaway Lake Resort
Và nếu bạn muốn trải nghiệm một Mai Châu không chỉ đẹp bởi cảnh quan mà còn sâu sắc bởi chiều dày văn hóa, hãy để Mai Châu Hideaway Lake Resort làm điểm dừng chân. Ẩn mình giữa hồ Hòa Bình xanh biếc, nơi đây không chỉ mang lại trải nghiệm nghỉ dưỡng hòa mình vào thiên nhiên mà còn mở ra cánh cửa bước vào đời sống văn hóa bản địa của người Mường chân thực và sống động.
Trong tiếng trống rộn ràng và điệu múa uyển chuyển của người Mường, du khách sẽ tận hưởng được vẻ đẹp truyền thống cùng tinh thần gắn bó, niềm tự hào văn hóa của cộng đồng nơi đây. Mai Châu - Hòa Bình không quá ồn ào hay hoa mỹ, nhưng chính sự mộc mạc, chân thành ấy lại khiến người ta nhớ mãi. Nếu có dịp, hãy một lần đến Mai Châu, để ngồi bên bếp lửa nhà sàn, xem người Mường múa, và cảm nhận nhịp sống chậm rãi giữa núi rừng Tây Bắc.
