Người Dao Quần Chẹt – Tìm hiểu bản sắc văn hóa đặc sắc nơi Tây Bắc

Giữa những dãy núi trập trùng của vùng Tây Bắc, người Dao Quần Chẹt vẫn đang lặng lẽ gìn giữ một kho tàng văn hóa truyền thống vô cùng đặc sắc. Trong hành trình đến với Tây Bắc, việc ghé thăm các bản làng của người Dao Quần Chẹt không chỉ là một trải nghiệm du lịch đơn thuần. Nó còn mang đến cho bạn cơ hội để tìm hiểu sâu sắc hơn về một cộng đồng giàu bản sắc đang bền bỉ gìn giữ văn hóa dân tộc giữa đời sống hiện đại.

Giới thiệu về người Dao Quần Chẹt

Người Dao Quần Chẹt là một nhóm nhỏ thuộc cộng đồng dân tộc Dao ở Việt Nam. Họ có lịch sử hình thành và sinh sống lâu đời tại các vùng núi phía Bắc. Theo nhiều tài liệu dân tộc học, tổ tiên của họ di cư từ Trung Quốc vào khoảng thế kỷ XIII. Họ đi theo các tuyến sông lớn như sông Chảy và sông Lô để vào nước ta. 

Sau đó, họ dừng chân và định cư ở các tỉnh như Yên Bái, Phú Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang và Hòa Bình. Ngày nay, nhiều người Dao Quần Chẹt vẫn sinh sống tại Mai Châu, tỉnh Hòa Bình.

Tên gọi “Quần Chẹt” bắt nguồn từ kiểu quần truyền thống của phụ nữ Dao. Loại quần này bó sát từ đầu gối trở xuống, tạo dáng gọn gàng và thanh thoát. Ngoài ra, nhóm Dao này còn có những tên gọi khác. Có nơi gọi họ là Dao Nga Hoàng, theo địa danh Nga Hoàng ở Phú Thọ. Có nơi lại gọi là Mán Sơn Đầu, vì phụ nữ Dao Quần Chẹt ở đó có tục sơn đầu bằng sáp ong.

Tên gọi Quần Chẹt gắn liền với chiếc quần bó sát từ phần đầu gối trở xuống (nguồn: Báo ảnh Việt Nam)

Trước đây, người Dao Quần Chẹt thường sống ở vùng núi cao. Tuy nhiên, từ sau năm 1963, họ bắt đầu di chuyển xuống vùng thấp hơn. Sự thay đổi này gắn với chính sách định canh, định cư của Nhà nước. Nhờ đó, người Dao Quần Chẹt có điều kiện thuận lợi để trồng lúa nước và ổn định cuộc sống lâu dài.

Họ sử dụng tiếng Dao, thuộc nhóm ngôn ngữ Tày - Thái. Ngoài ngôn ngữ nói, người Dao Quần Chẹt còn có hệ thống chữ viết riêng gọi là chữ Nôm Dao. Chữ viết này thường được dùng trong nghi lễ và ghi chép gia phả. Với họ, gia phả có ý nghĩa quan trọng. Đây là cách để gìn giữ cội nguồn và nhắc nhớ thế hệ sau về dòng họ.

Ngoài làm nông, người Dao Quần Chẹt còn giữ nhiều nghề truyền thống. Họ giỏi dệt vải, thêu thổ cẩm và bốc thuốc nam. Những nghề này không chỉ phục vụ đời sống mà còn là nét đẹp văn hóa đặc sắc. Chính những giá trị truyền thống ấy đã tạo nên bản sắc riêng của người Dao Quần Chẹt. Đây cũng là điểm hấp dẫn đối với du khách khi tìm hiểu văn hóa các dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc.

Xem thêm: Nét đẹp và ý nghĩa trong trang phục người Dao

Trang phục truyền thống của người Dao Quần Chẹt

Đối với người Dao Quần Chẹt, trang phục truyền thống giữ một vai trò đặc biệt trong đời sống tinh thần. Mỗi đường kim, mũi chỉ đều mang theo câu chuyện riêng – về nguồn cội, về giới tính, về tuổi tác và cả vị trí trong xã hội. Cùng khám phá vẻ đẹp độc đáo trong từng chi tiết của bộ trang phục truyền thống của người Dao Quần Chẹt.

Trang phục phụ nữ người Dao Quần Chẹt

Trang phục của phụ nữ Dao Quần Chẹt mang đậm tính bản sắc và sự tinh tế. Họ thường mặc áo dài màu chàm, có dáng suông và thiết kế khá độc đáo. Áo được may từ hai khổ vải rộng khoảng 30cm, dài khoảng 2,5m. Vải được gấp đôi để tạo thành thân trước và thân sau. Phần thân sau được khâu kín từ cổ xuống gấu. Thân trước để rời, khâu vào thân sau từ nách xuống eo, phần còn lại để xẻ tà. 

Tay áo dài, may từ mảnh vải gấp đôi, có gấu tay đắp vải đỏ hoặc trắng để tạo điểm nhấn. Nẹp áo cũng thường được làm bằng vải đỏ nổi bật. Bên trong áo dài là chiếc yếm màu chàm, hình chữ nhật. Khi mặc, hai vạt áo vắt chéo nhau để lộ phần yếm nhỏ ở giữa.

Trang phục phụ nữ người Dao Quần Chẹt (nguồn: Vietnamnet) 

Chiếc quần đi kèm có dáng bó, ống hẹp từ đầu gối trở xuống. Phần ống dưới được thêu hoa văn rực rỡ bằng chỉ màu. Họa tiết thêu thường là các biểu tượng tự nhiên như hoa lá, hình học, thể hiện sự khéo léo của người phụ nữ.

Dây lưng là một phần quan trọng trong bộ trang phục. Phụ nữ lớn tuổi thường thắt dây vải màu chàm. Còn các cô gái trẻ dùng dây lưng bằng lụa đỏ hoặc hồng cánh sen. Số lượng dây lưng cũng có ý nghĩa riêng. Con gái thường thắt hai đến ba dây, còn phụ nữ đã lập gia đình chỉ thắt một dây.

Chiếc khăn trên đầu phụ nữ người Dao Quần Chẹt là nét đặc trưng không thể lẫn vào đâu được (nguồn: Báo ảnh Việt Nam)

Ngoài ra, phụ nữ Dao Quần Chẹt luôn đội khăn trên đầu – một trong những nét đặc trưng không thể thiếu. Khăn có thể đơn giản, không thêu, hoặc được thêu các họa tiết cầu kỳ như hình răng cưa, cây thông hay chim công. Trong các dịp lễ, Tết, chiếc khăn được thắt gọn gàng và nổi bật, góp phần làm tăng vẻ trang trọng cho người mặc. 

Không thể không nhắc đến trang sức bạc, phụ kiện mang đậm ý nghĩa văn hóa và phong thủy. Những bộ xà tích cầu kỳ, khuyên tai tròn, vòng tay và vòng cổ bằng bạc trắng không chỉ làm đẹp mà còn thể hiện sự kiên nhẫn, công phu và vai trò xã hội của người phụ nữ trong cộng đồng.

Trang phục đàn ông người Dao Quần Chẹt

So với phụ nữ, trang phục truyền thống của nam giới Dao Quần Chẹt có phần đơn giản nhưng vẫn toát lên nét tinh tế và độc đáo riêng. Nam giới thường mặc áo cánh ngắn, có cổ đứng, khuy đồng và khuyết vải đỏ nằm ngang. Áo được may từ bốn mảnh vải hẹp, dài quá thắt lưng, xẻ tà từ eo, tay áo dài đến cổ tay và phần gấu áo cắt ngang gọn gàng. Trên áo có thể có ba túi nhỏ được thêu hoa văn tinh tế như chim muông, cành cây.

Trang phục đàn ông người Dao Quần Chẹt (nguồn: Báo ảnh Việt Nam)

Quần của nam giới có dáng dài, ống đứng, màu chàm, phù hợp với kiểu áo cánh gọn nhẹ. Đi kèm là khăn vấn đầu màu chàm, quấn quanh đầu tạo cảm giác chỉn chu, tôn lên vẻ nghiêm trang và đứng đắn của người đàn ông. Dù đơn giản hơn nữ giới, nhưng trang phục nam vẫn góp phần hoàn thiện bản sắc chung trong đời sống tinh thần của người Dao Quần Chẹt.

Nét văn hóa độc đáo trong phong tục và tín ngưỡng của người Dao Quần Chẹt

Người Dao Quần Chẹt có nhiều phong tục và tín ngưỡng độc đáo, phản ánh sự tôn trọng đối với thiên nhiên và tổ tiên. Một trong những nét văn hóa nổi bật là lễ cúng tổ tiên. Mỗi gia đình đều có bàn thờ tổ tiên, nơi họ thắp nhang, dâng lễ vật để thể hiện lòng biết ơn và cầu mong sự bảo vệ từ tổ tiên. Những lễ vật thường bao gồm gạo, thịt lợn, rượu cần, và hoa quả. 

Ngoài việc thờ cúng tổ tiên, người Dao Quần Chẹt còn rất chú trọng đến lễ cúng thần linh. Họ tin rằng mọi vật trong thiên nhiên đều có linh hồn và ảnh hưởng đến cuộc sống của con người. Vì vậy, họ tổ chức các nghi lễ cúng bái các vị thần linh, cầu xin mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và gia đình được bình an. Một trong những lễ hội đặc biệt là lễ cầu mưa, thường tổ chức vào mùa khô để mong đợi sự che chở của thần linh giúp mùa màng tươi tốt.

Ngoài ra, còn có một nghi lễ được nhiều du khách chú ý và tìm đến tận nơi để chứng kiến - Lễ cấp sắc. Đây là nghi lễ trưởng thành của người đàn ông Dao, đánh dấu sự chuyển giao từ tuổi trẻ sang trưởng thành. Sau lễ cấp sắc, người đàn ông mới được công nhận có quyền tham gia vào các nghi lễ tôn giáo, trở thành thành viên quan trọng trong cộng đồng.

Những kỹ năng dệt vải, thêu thùa được truyền lại qua bao thế hệ người Dao Quần Chẹt (nguồn: VOV4)

Nghề thủ công truyền thống cũng là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Dao Quần Chẹt. Phụ nữ Dao rất khéo tay trong việc dệt vải, thêu thùa và làm các sản phẩm thủ công. Những bộ trang phục của họ không chỉ đẹp mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa, với các hoa văn mang những ý nghĩa sâu sắc. 

Người Dao Quần Chẹt còn nổi tiếng với nghề thuốc nam. Trong đời sống hàng ngày, họ có một kho tàng kiến thức về các loại cây cỏ tự nhiên và phương pháp chữa bệnh truyền thống. Những thầy thuốc người Dao Quần Chẹt, gọi là "thầy lang", sử dụng các cây thuốc từ rừng núi để điều trị nhiều bệnh tật. Họ tin rằng việc sử dụng thảo dược không chỉ chữa bệnh mà còn giúp cân bằng cơ thể, tăng cường sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.

Tất cả những phong tục và tín ngưỡng này không chỉ giúp người Dao Quần Chẹt gìn giữ được bản sắc văn hóa mà còn tạo nên sự gắn kết trong cộng đồng. Họ sống hòa hợp với thiên nhiên, tôn trọng tổ tiên và tin vào sự che chở từ các thần linh, tạo nên một thế giới tinh thần đặc biệt, sâu sắc và đầy ý nghĩa.

Ghé thăm những bản làng người Dao Quần Chẹt ở Mai Châu

Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, là nơi sinh sống của cộng đồng người Dao Quần Chẹt, một nhánh của dân tộc Dao nổi bật với bản sắc văn hóa độc đáo. Các bản làng như Phú Xuyên, Tân Mai, và Mai Hịch là điểm đến lý tưởng để du khách trải nghiệm đời sống truyền thống của người Dao. 

Khi đến thăm các bản làng, du khách sẽ có cơ hội tham gia vào các hoạt động văn hóa đặc sắc của người Dao Quần Chẹt. Một trong những trải nghiệm không thể bỏ qua là tham gia vào các buổi lễ truyền thống như lễ Tạ ơn, lễ cấp sắc, hay lễ hội mùa xuân. Trong những dịp này, bạn sẽ được chứng kiến các nghi lễ tôn thờ tổ tiên, thần linh, và tham gia vào các điệu múa, câu hát đặc trưng của người Dao.

Khi đến thăm các bản làng, du khách sẽ có cơ hội tham gia vào các hoạt động văn hóa đặc sắc của người Dao Quần Chẹt (nguồn: Làng Văn Hóa)

Thông qua việc tham gia vào các hoạt động văn hóa, du khách không chỉ được trải nghiệm mà còn góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Dao Quần Chẹt. 

Xem thêm: Khám phá văn hóa Tây Bắc qua đám cưới người Dao đậm đà bản sắc

Nếu bạn đang tìm kiếm một điểm đến vừa gần gũi với thiên nhiên, vừa đậm đà bản sắc văn hóa, thì các bản làng người Dao Quần Chẹt ở Mai Châu chính là lựa chọn lý tưởng. Hãy đến và trải nghiệm để cảm nhận sự mến khách, hiếu khách và những nét đẹp văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Dao Quần Chẹt. Và đừng quên lựa chọn Mai Chau Hideaway Lake Resort điểm dừng chân nghỉ ngơi giữa núi rừng Tây Bắc với đẳng cấp sang trọng, tiện nghi!