Tín ngưỡng thờ Bàn Vương của người Dao

Cộng đồng người Dao không chỉ nổi bật với trang phục sặc sỡ mà còn gìn giữ kho tàng tín ngưỡng phong phú, trong đó Bàn Vương là biểu tượng tâm linh thiêng liêng nhất. Vị thủy tổ huyền thoại này không chỉ gắn với nguồn gốc dân tộc mà còn hiện diện trong nhiều nghi lễ, đặc biệt là những lễ hội lớn ở vùng cao như Mai Châu. Cùng tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Bàn Vương của người Dao nhé!

Truyền thuyết về Bàn Vương – Thủy tổ linh thiêng của người Dao

Trong tín ngưỡng của người Dao, Bàn Vương (hay còn gọi là Bàn Hồ) được coi là thủy tổ của dân tộc. Truyền thuyết kể rằng, Bàn Hồ là một long khuyển (chó thần) có hình dáng đặc biệt: thân dài ba thước, lông đen, vằn vàng. Ông từ trên trời giáng xuống cung của Bình Vương, được nhà vua yêu quý.

Hình ảnh Bàn Vương và lễ vật người Dao chuẩn bị (nguồn: Báo ảnh Dân tộc và miền núi)

Khi Cao Vương xâm lược nước Bình Vương, Bàn Hồ đã tình nguyện ra trận và giết chết kẻ thù. Nhờ công lao to lớn, ông được vua gả cho công chúa Cối Kê và phong làm Bàn Vương. Vợ chồng Bàn Vương sinh được 12 người con (6 trai, 6 gái). Vua Bình Vương ban sắc phong cho họ thành 12 dòng họ của người Dao, gồm: Bàn, Phàn, Mãn, Uyển, Đặng, Trần, Lương, Tống, Phượng, Đối, Lưu, Triệu. 

Con cháu Bàn Vương được cấp "Quá sơn bảng văn" (Giấy thông hành qua núi) để phân tán đi sinh sống ở các nơi. Sau khi Bình Vương qua đời, Bàn Vương lên làm vua nhưng vẫn giữ nếp sống giản dị, dạy dân cách trồng lúa, dệt vải, săn bắn. Khi Bàn Vương qua đời, người Dao thờ cúng ông như một vị thần linh thiêng .

Tín ngưỡng thờ cúng Bàn Vương của người Dao

Tín ngưỡng thờ cúng Bàn Vương của người Dao không chỉ diễn ra trong các dịp lễ tết hay nghi lễ chung như lễ cấp sắc, lễ tảo mộ. Với người Dao, đây còn là một nghi lễ độc lập, được tổ chức riêng như một sự kiện trọng đại của cả dòng họ. 

Trong các văn bản cổ của người Dao, đặc biệt là “Quá sơn bảng văn”,  đều nhấn mạnh lễ cúng Bàn Vương được chia thành ba giai đoạn. Năm đầu tiên là Lễ Lạc Khánh, năm thứ hai là Lễ Hoàn Nguyên, và năm thứ ba là Lễ Đại Hội – nghi lễ lớn nhất trong chu kỳ cúng tổ. Mỗi năm có một ý nghĩa riêng, như một quá trình trả ơn tổ tiên và kết nối sâu sắc hơn với nguồn cội.

Lễ cúng Bàn Vương của người Dao được thực hiện kỳ công và đầy thành kính (nguồn: Uỷ ban nhà nước Việt Nam)

Tuy nhiên, thực tế ở từng vùng, từng nhóm Dao lại có sự biến đổi linh hoạt trong cách thực hành nghi lễ. Một số dòng họ duy trì nghi thức quay vòng ba năm, có nơi chọn chu kỳ dài hơn như mười hai năm, hai mươi năm, thậm chí có nơi cả đời chỉ tổ chức một lần lễ lớn để cúng Bàn Vương. 

Dù quy mô và thời gian khác nhau, điểm chung dễ thấy nhất là tấm lòng thành kính và niềm tin sâu sắc vào vị tổ này. Người Dao tin rằng sự linh ứng của Bàn Vương có liên quan trực tiếp đến vận mệnh cá nhân, phúc lộc của cả dòng họ, nên họ luôn cố gắng gìn giữ và truyền dạy lại nghi lễ cho thế hệ sau.

Không khí nhộn nhịp dịp lễ lớn (nguồn: iViVu)

Trong những dịp lễ lớn, không khí bản làng thường nhộn nhịp, mọi người tụ họp và cùng nhau tất bật chuẩn bị lễ. Trong lễ, các thầy cúng đọc văn tế bằng chữ Dao cổ. Những bài văn kể lại tích Bàn Vương, sự ra đời của 12 dòng họ, hành trình vượt núi khai thiên lập bản. Các nghi thức cúng kết hợp với múa, diễn xướng và âm nhạc dân gian, tạo nên không gian thiêng liêng, trang trọng. Chính từ những dịp này, bản sắc văn hóa Dao được khơi dậy mạnh mẽ và lan tỏa.

Ngày nay, mặc dù có sự giao thoa văn hóa và lối sống hiện đại, nhưng nhiều dòng họ người Dao vẫn nỗ lực phục dựng và duy trì các nghi lễ thờ cúng Bàn Vương. Đây là một cách để giữ gìn di sản, bảo tồn bản sắc và giáo dục thế hệ trẻ về cội nguồn dân tộc. 

Chứng kiến các lễ hội và nghi thức thờ cúng Bàn Vương của người Dao ở Mai Châu

Đến Mai Châu, thung lũng thơ mộng của Hòa Bình, du khách không chỉ bị mê hoặc bởi cảnh sắc núi non hùng vĩ mà còn được trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc. Mai Châu là một trong những “cái nôi” lưu giữ nguyên vẹn văn hóa của người Dao, đặc biệt là nghi lễ thờ cúng Bàn Vương. Tại các bản làng như Hang Kia, Pà Cò hay Tà Xùa, du khách có thể may mắn được tham gia vào một lễ cúng Bàn Vương, chứng kiến nghi thức trang nghiêm, độc đáo này.

Lễ hội Bàn Vương của người Dao là một sự kiện vô cùng quan trọng ở Mai Châu. Đây là dịp để cộng đồng tôn thờ tổ tiên, đồng thời đoàn kết và gắn kết các thế hệ trong dòng họ và bản làng. Lễ hội này không chỉ thể hiện lòng tôn kính đối với Bàn Vương, mà còn là cơ hội để cộng đồng bày tỏ lòng biết ơn đối với vị tổ tiên đã dẫn dắt họ vượt qua nhiều khó khăn và mang lại sự thịnh vượng.

Người Dao đang thực hiện nghi lễ (nguồn: Báo Quảng Ninh)

Lễ hội Bàn Vương thường được tổ chức vào những dịp đặc biệt trong năm, thường vào mùa xuân hoặc mùa thu. Đây là thời điểm khí hậu trong lành, tốt đẹp để làm lễ. Các gia đình trong bản làng chuẩn bị lễ vật cúng, đặc biệt là ngựa giấy – biểu tượng cho sự vất vả vượt núi của tổ tiên. Bàn thờ Bàn Vương được đặt ở nơi trang trọng, với hình ảnh của vị tổ tiên được vẽ hoặc tạc trên những bức tranh, bức tượng, nơi dâng lễ vật trong nghi thức cúng bái.

Nghi thức cúng Bàn Vương của người Dao do thầy cúng chủ trì. Thầy cúng là người nắm rõ giữ kiến thức văn hóa, tín ngưỡng Dao. Các bài văn tế được đọc bằng chữ Dao cổ, không chỉ là lời cầu khấn cho sự bình an mà còn kể lại câu chuyện về sự ra đời của các dòng họ Dao. 

Lễ cúng Bàn Vương còn kèm theo các hoạt động văn hóa nghệ thuật như múa rồng, múa sư tử, hát giao duyên, và diễn xướng các câu chuyện tổ tiên. Lễ hội Bàn Vương không chỉ là dịp để tôn vinh tổ tiên mà còn là cơ hội để cộng đồng gặp gỡ, giao lưu. Các nghi thức và điệu múa trong lễ hội mang đậm dấu ấn văn hóa đặc sắc của người Dao, là sự kết hợp giữa tâm linh và nghệ thuật dân gian. Những giá trị này giúp cộng đồng người Dao gắn kết và phát huy truyền thống văn hóa của mình.

 Người Dao cũng làm lễ thờ cúng Bàn Vương như một phần của Lễ Cấp Sắc (nguồn: Việt Nam thịnh vượng)

Bên cạnh lễ hội Bàn Vương, Mai Châu còn có các lễ hội khác cũng có nghi thức thờ cúng Bàn Vương. Một trong số đó là Lễ Cấp Sắc (Lễ Thành Nhân), nghi thức đánh dấu sự trưởng thành của những thanh niên trong cộng đồng. Trong lễ này, người Dao cũng dâng lễ vật lên Bàn Vương để cầu mong may mắn và phúc lộc cho người trưởng thành.

Ngoài ra, Lễ Tết Nguyên Đán của người Dao cũng có nghi thức thờ cúng Bàn Vương. Đây là lễ hội lớn nhất trong năm của cộng đồng, nơi mọi người bày tỏ lòng tri ân đối với tổ tiên và cầu xin một năm mới thuận lợi. Các nghi thức cúng bái và cầu nguyện Bàn Vương trong lễ Tết Nguyên Đán không chỉ là truyền thống mà còn củng cố niềm tin vào sức mạnh của tổ tiên trong cuộc sống.

Những lễ hội này thường thu hút rất nhiều du khách gần xa, đặc biệt là vào các dịp cao điểm như mùa xuân hay trước Tết. Vì vậy, nếu bạn có ý định tham gia và khám phá không khí lễ hội độc đáo của người Dao tại Mai Châu, hãy chủ động lên kế hoạch và đặt chỗ từ sớm. 

Mai Chau Hideaway Lake Resort là một lựa chọn lý tưởng cho hành trình này. Với vị trí thuận lợi, không gian yên tĩnh bên hồ và dịch vụ chu đáo, resort giúp bạn nghỉ ngơi thoải mái sau những hoạt động lễ hội sôi động. Đặc biệt, từ đây, bạn có thể dễ dàng di chuyển đến các điểm tổ chức lễ hội, đảm bảo không bỏ lỡ những khoảnh khắc văn hóa đáng nhớ.

Tín ngưỡng thờ Bàn Vương của người Dao không chỉ là một nét đẹp văn hóa truyền thống mà còn là minh chứng sống động cho sự gắn bó giữa con người với cội nguồn dân tộc. Hành trình khám phá Bàn Vương vì thế còn là dịp để hiểu và trân trọng sâu sắc hơn những giá trị tinh thần bền vững của dân tộc Việt Nam.