Về Hòa Bình dự lễ hội xuống đồng của người Mường

Khi tiết xuân vừa chớm, núi rừng Hòa Bình vang rộn tiếng chiêng, tiếng cười của người dân hòa cùng sắc váy thổ cẩm rực rỡ. Trên những cánh đồng bậc thang, đồng bào Mường lại nô nức bước vào mùa lễ hội xuống đồng. Đây không chỉ là dịp để cầu mong mùa màng tươi tốt, bản làng an vui mà còn là cơ hội để du khách hòa mình vào văn hóa truyền thống đậm đà, cảm nhận trọn vẹn sức sống mùa xuân nơi vùng cao.

Lễ hội xuống đồng của người Mường là gì?

Vào những ngày đầu xuân, khi tiết trời dần ấm lên, người Mường lại nô nức chuẩn bị cho lễ hội xuống đồng, hay còn được gọi với cái tên Khai Hạ. Đây là một trong những lễ hội nông nghiệp truyền thống lâu đời nhất của cộng đồng Mường ở Hòa Bình, mang đậm dấu ấn văn minh lúa nước. Lễ hội đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới với những đường cày đầu tiên trên ruộng, gửi gắm ước nguyện mùa màng tốt tươi, bản làng no đủ, người người mạnh khỏe, đoàn kết.

Lễ hội Xuống Đồng, hay còn gọi là Lễ hội Khai Hạ (nguồn: Báo Thanh tra)

Lễ hội không chỉ là nghi lễ tín ngưỡng quan trọng mà còn là dịp vui chung của cả bản làng. Những mâm cỗ đầy đặn, trò chơi rộn ràng, tiếng chiêng ngân vang, tất cả tạo nên không khí náo nhiệt, hân hoan, tràn đầy niềm tin vào năm mới an lành.

Nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa của lễ hội

Lễ hội xuống đồng bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ thần Lúa, thần Nước, thần Núi – những vị thần được người Mường tin rằng bảo hộ cho ruộng đồng, mưa thuận gió hòa và mùa màng no đủ. Ngày hội xuống đồng cũng tái hiện lại câu chuyện huyền tích về tổ tiên người Mường mở đất, dẫn nước, khai khẩn ruộng đồng nuôi sống bản làng.

Trong ý nghĩa sâu xa, lễ hội còn là dịp để cộng đồng bày tỏ lòng biết ơn với đất trời, thần linh đã ban phúc lộc. Đồng thời, những nghi lễ trong dịp này cũng giáo dục con cháu về tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, về mối quan hệ gắn bó giữa con người với thiên nhiên. Qua từng nghi lễ, từng trò hội, lễ hội thể hiện sự đoàn kết, đồng lòng của cả bản, vun đắp tinh thần cộng đồng bền chặt và niềm tin yêu quê hương.

Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại hơn, lễ hội xuống đồng vẫn được duy trì và tôn vinh như một di sản văn hóa, làm sống dậy hồn cốt của người Mường và trở thành điểm nhấn du lịch văn hóa mỗi dịp Tết đến xuân về.

Thời gian, không gian và quy mô tổ chức

Lễ hội xuống đồng thường được tổ chức ngay sau Tết Nguyên đán, vào khoảng từ mùng 4 đến mùng 7, 8 Tết âm lịch. Mỗi địa phương lại chọn ngày khác nhau, nhưng đều nằm trong tuần đầu tiên của năm mới, khi những cánh đồng đã sẵn sàng đón những đường cày khai xuân.

Không gian tổ chức lễ hội thường là những cánh đồng rộng lớn ngay trước bản, hoặc sân đình đầu làng. Đây là nơi người dân dễ dàng tập trung đông đủ, vừa thực hiện các nghi thức thiêng liêng, vừa hòa mình vào không khí hội vui rộn ràng.

Xem thêm: Trải nghiệm lễ hội Khai Hạ của người Mường vào mùa xuân

Đi đâu để xem lễ hội Xuống Đồng của người Mường ở Hòa Bình

Hòa Bình là vùng đất lưu giữ nhiều giá trị văn hóa Mường đặc sắc, trong đó có cả lễ hội xuống đồng, được tổ chức ở nhiều bản làng khác nhau. Mỗi nơi lại mang đến cho du khách một không gian hội riêng, đậm đà bản sắc và gắn liền với những nghi lễ thiêng liêng.

Một trong những nơi nổi tiếng nhất phải kể đến xóm Trạch, xã Phú Cường, huyện Tân Lạc. Đây được coi là cái nôi của lễ hội xuống đồng ở Hòa Bình, nơi vẫn giữ gần như nguyên vẹn những nghi thức cổ truyền. 

Lễ hội xuống đồng của người Mường là một trong những lễ hội tiêu biểu của người Mường (nguồn: Báo Dân tộc và Phát triển)

Xã Thượng Cốc, huyện Lạc Sơn cũng là địa điểm tổ chức lễ hội lớn, thu hút nhiều bản làng lân cận cùng tham gia. Điểm nhấn của lễ hội ở đây là phần rước kiệu dài, trang hoàng lộng lẫy, cùng hàng chục người dân đội lễ vật nối dài trên con đường từ đình ra đồng. 

Nếu muốn trải nghiệm lễ hội trong một không gian rộng rãi, rực rỡ cờ hoa, bạn có thể đến xã Yên Thủy, huyện Yên Thủy. Tại đây, lễ hội được chuẩn bị công phu, với nhiều đội thi từ các bản đổ về tham dự. 

Khác với không khí rộn ràng, đông đúc ở các vùng Mường lớn, lễ hội xuống đồng ở Mai Châu lại mang một vẻ đẹp bình dị, gần gũi hơn. Nếu bạn đến Mai Châu đúng dịp đầu năm, ở những bản Mường nhỏ, bạn vẫn có thể bắt gặp cảnh người dân tổ chức lễ cúng đồng, khấn thần Lúa và thực hiện vài đường cày tượng trưng. Đây là nét văn hóa khá giản dị, mộc mạc, gắn bó mật thiết với đời sống canh tác của người dân nơi đây.

Dù chọn đến bất kỳ địa phương nào, du khách đều có thể cảm nhận trọn vẹn không khí lễ hội đầu xuân của người Mường. Những cánh đồng rộn ràng, tiếng chiêng ngân vang, sắc váy Mường rực rỡ cùng tình người ấm áp chắc chắn sẽ để lại những trải nghiệm khó quên trong lòng mỗi người.

Các nghi thức đặc sắc trong lễ hội

Lễ hội xuống đồng của người Mường nổi bật với nhiều nghi thức truyền thống độc đáo. Các nghi thức này tái hiện đời sống lao động nông nghiệp và bày tỏ lòng biết ơn thần linh trong tín ngưỡng của đồng bào dân tộc. Phần lễ và phần hội hòa quyện, tạo nên không khí náo nhiệt nhưng vẫn thiêng liêng, trọn vẹn ý nghĩa, từ đó thu hút khách thập phương về chiêm ngưỡng.

Phần lễ trang nghiêm

Ngay từ sáng sớm, dân bản tập trung đông đủ tại sân đình hoặc cánh đồng. Chủ lễ, thường là già làng hoặc thầy mo, đứng ra làm lễ khấn. Trước đó, kiệu thần Lúa được trang trí rực rỡ, rước long trọng từ đình ra đồng trong tiếng chiêng rộn ràng.

Phần lễ được tổ chức long trọng (nguồn: Báo Thanh tra)

Trên mảnh ruộng đã chuẩn bị sẵn, người được chọn, thường là một lão nông khỏe mạnh, được kính trọng, sẽ thực hiện những đường cày khai xuân đầu tiên. Tiếp đó là nghi thức gieo hạt giống, tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở. Các lễ vật dâng lên thần linh gồm xôi, gà luộc, cá suối, bánh chưng, rượu cần… thể hiện tấm lòng của dân bản với trời đất và tổ tiên.

Từng động tác trong phần lễ đều được thực hiện chậm rãi, thành kính. Tiếng chiêng ngân dài trên cánh đồng càng làm cho không gian thêm thiêng liêng, sâu lắng.

Phần hội rộn ràng

Khi phần lễ kết thúc, tiếng hò reo vang lên mở đầu phần hội. Khắp cánh đồng trở nên nhộn nhịp với nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn. Các chàng trai, cô gái trong bản thi nhau trổ tài kéo co, ném còn, đẩy gậy, bắn nỏ. Mỗi trò chơi đều mang ý nghĩa cầu may, cầu phúc và gắn kết cộng đồng.

Âm nhạc vang khắp bản làng với chiêng Mường, trống, khèn hòa quyện cùng tiếng hát ví, hát đúm, múa sạp vui tươi. Du khách có thể hòa mình vào dòng người, cùng tham gia trò chơi, thử cày ruộng hay nhảy múa bên tiếng chiêng.

Múa sạp người Mường (nguồn: Tinh tế)

Cuối cùng, mọi người quây quần bên mâm cỗ cộng đồng ngay trên đồng lúa. Mâm cỗ đầy đủ các món ngon dân dã như xôi nếp, cá suối, măng rừng, thịt lợn bản hấp lá và rượu cần thơm nồng. Không khí ấm áp, chan hòa khiến ai tham gia cũng thấy gần gũi và hứng khởi.

Các nghi thức trong lễ hội xuống đồng không chỉ giữ hồn cốt văn hóa Mường mà còn mang đến cho du khách trải nghiệm đáng nhớ. Những khoảnh khắc hòa mình với thiên nhiên, văn hóa và con người nơi đây chắc chắn sẽ đọng lại mãi trong lòng những vị khách du lịch ghé thăm lễ hội.

Kinh nghiệm tham gia lễ hội xuống đồng

Tham gia lễ hội xuống đồng của người Mường là một trải nghiệm văn hóa khó quên. Để chuyến đi trọn vẹn hơn, bạn nên chuẩn bị trước một số kinh nghiệm hữu ích sau đây.

• Chọn đúng thời điểm: Lễ hội xuống đồng thường diễn ra từ mùng 4 đến mùng 7 Tết âm lịch. Thời gian cụ thể có thể khác nhau tùy từng xã, huyện. Trước khi đi, bạn nên tìm hiểu lịch tổ chức tại địa phương bạn muốn đến để không bỏ lỡ phần lễ quan trọng.

• Chuẩn bị trang phục phù hợp: Không khí lễ hội mang đậm nét truyền thống và trang nghiêm. Vì vậy, bạn nên chọn trang phục gọn gàng, lịch sự, tông màu nhã nhặn để hòa mình với không gian lễ hội. Nếu có thể, hãy thử thuê hoặc chuẩn bị sẵn một bộ váy Mường để trải nghiệm trọn vẹn hơn.

• Mang theo máy ảnh hoặc điện thoại sạc đầy: Những khoảnh khắc rước kiệu, tiếng chiêng vang vọng hay đường cày khai xuân trên cánh đồng đều rất đáng để lưu giữ. Hãy chuẩn bị sẵn máy ảnh, điện thoại pin đầy, thẻ nhớ đủ dung lượng để ghi lại những hình ảnh đẹp nhất.

• Đừng bỏ lỡ ẩm thực dân tộc: Lễ hội là dịp bạn có thể thưởng thức những món ăn truyền thống của người Mường ngay trên đồng. Hãy thử xôi nếp thơm dẻo, cá suối nướng, măng rừng chấm chéo và rượu cần nồng nàn. Đây cũng là lúc bạn cảm nhận sự thân thiện, hiếu khách của đồng bào nơi đây.

• Chọn nơi lưu trú tiện lợi và thoải mái: Nếu muốn nghỉ lại để tận hưởng trọn vẹn không khí lễ hội, bạn có thể đặt phòng tại các homestay cộng đồng ở bản Lác hoặc bản Poom Coọng. Không gian ấm cúng, gần gũi sẽ giúp bạn dễ dàng hòa nhập với người dân.

Mai Chau Hideaway Lake Resort

Ngoài ra, nếu bạn thích một nơi yên tĩnh, sang trọng hơn, hãy lựa chọn Mai Chau Hideaway Lake Resort. Khu nghỉ dưỡng ven hồ này không chỉ mang đến không gian thư giãn tuyệt vời mà còn rất tiện đường đến các bản Mường để tham gia lễ hội. Bạn nên đặt phòng trước dịp Tết để chắc chắn có chỗ nghỉ ưng ý.

Một số lưu ý nhỏ: Khi tham dự lễ hội, hãy tôn trọng các nghi thức và phong tục của người dân. Bạn có thể hỏi trước người địa phương về những điều cần tránh để không phạm phải điều kiêng kỵ. Ngoài ra, bạn cũng nên chuẩn bị sẵn một ít tiền mặt để dễ dàng mua đồ lưu niệm, thưởng thức ẩm thực hoặc đóng góp cùng bà con.

Xem thêm: Khám phá 7 lễ hội của người Mường tiêu biểu nhất

Lễ hội xuống đồng của người Mường là bức tranh sống động kết hợp giữa tín ngưỡng, lao động và niềm vui sum vầy đầu năm mới. Nếu có dịp đến Hòa Bình vào mùa xuân, đừng bỏ lỡ cơ hội ghé thăm các bản làng Mường, hòa mình vào không khí lễ hội mộc mạc, gần gũi nhưng đầy ý nghĩa, để thấy đất trời và lòng người cùng hòa chung một nhịp đón chào năm mới.